Kapłan był ubrany w czarny ornat, padał na twarz przed ołtarz i modlił się w ciszy. W tym czasie usługujący nakrywali ołtarz obrusem. Celebrans wstawał, całował ołtarz i rozpoczynał czytanie lekcji, które było przeplatane śpiewem i jedna modlitwą. Następnie był opis Męki Pańskiej według św. Jana. Pierwsza część tej liturgii kończyła się modlitwami w różnych intencjach Kościoła: za Kościół, za papieża, za biskupów, kapłanów i cały lud, za panującego króla, księcia /o ile był katolikiem/, za katechumenów, za różne potrzeby.
Dzisiejsza Liturgia Wielkiego Piątku składa się z czterech części: liturgii słowa, adoracji krzyża, komunii świętej oraz procesji do grobu Pańskiego. Zawiera ona prawie wszystkie elementy, które znane były w tradycji kościoła tego dnia. Sama struktura tego dnia po II Soborze Watykańskim jest jasna. Celebrans wraz z asystą, ubrani w szaty koloru czerwonego udają się do ołtarza i po oddaniu mu czci padają na twarz lub klękają. W tym czasie wierni modlą się przez pewien czas w ciszy. Następnie kapłan z asystą udaje się na miejsce przewodniczenia i zwrócony do wiernych odmawia jedną z podanych modlitw.
Liturgia słowa ukazuje cierpiącego Sługę Jahwe z księgi proroka Izajasza /por. Iż 52, 13-53,12/, po którym następuje psalm. Drugie czytanie bierze się z Listu do Hebrajczyków /por. 4, 14-16; 5, 7-8/. Opis męki Zbawiciela według Ewangelii św. Jana / por. J 18, 1-19, 42/ podkreśla królewska godność Chrystusa. Po odczytaniu Męki Pańskiej może być homilia. Kolor szat liturgicznych jest kolorem królewskiej purpury. Najcenniejszą purpurą była purpura czarna, w której początkowo celebrowano liturgię Wielkiego Piątku. Jednak bardziej upowszechniła się w liturgii purpura czerwona. Jest ona symbolem dostojeństwa, majestatu oraz godności.
Na zakończenie liturgii słowa, ma miejsce rozbudowana modlitwa powszechna, która ma następujący przebieg: diakon, stojąc na ambonie, wypowiada wezwanie, w którym podaje intencję modlitwy. Uczestnicy liturgii modlą się przez chwilę w ciszy, po czym celebrans, z miejsca przewodniczenia lub stojąc przy ołtarzu, odmawia modlitwę z rękami złożonymi. Intencje tej modlitwy są następujące: za Kościół święty, za Papieża, za wszystkie stany Kościoła, za katechumenów, o jedność chrześcijan, za Żydów / ta modlitwa została zmieniona przez Jana XXIII w 1959 roku i Pawła VI/, za niewierzących w Chrystusa, za niewierzących w Boga, za rządzących państwami, za strapionych i cierpiących. W razie konieczności biskup diecezjalny może pozwolić na dodanie specjalnej intencji lub nawet ja nakazać. Spośród modlitw znajdujących się w mszale, kapłan może wybrać takie, które lepiej odpowiadają warunkom miejscowym, z tym, że należy zachować kolejność intencji, ustaloną dla modlitwy wiernych.
Po modlitwie powszechnej ma miejsce uroczysta adoracja krzyża, w której ujęte jest całe misterium paschalne. Nie ukazuje się krzyża bez zmartwychwstania. W celebracji po II Soborze Watykańskim są dwie formy adoracji krzyża.
Po adoracji krzyża następuje trzecia część liturgii Wielkiego Piątku – Komunia święta. Gdy wierni przyjmą Komunię świętą, puszkę z Najświętszym Sakramentem umieszcza się w tabernakulum. Po Komunii można zachować przez pewien czas milczenie, po czym kapłan odmawia modlitwę po Komunii świętej.
W Wielki Piątek zgodnie z wielowiekową tradycją po ukończeniu Męki Pańskiej, przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego i wystawia do adoracji. W kaplicy Grobu Pańskiego powinien być ołtarz i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym sakramentem. Monstrancję, okrytą welonem, można wystawić na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza.
Ks. dr hab. Tadeusz Syczewski – prof. KUL i rektor WSD w Drohiczynie – liturgista i etnograf
ks. AP/Drohiczyn
Kwiecień 2024
