Biskup Feliks Lewiński – pierwszy ordynariusz naszej diecezji

5 kwietnia 1825 roku zmarł Feliks Łukasz Lewiński - pierwszy biskup obecnej diecezji siedleckiej, wówczas janowskiej. Kim był, czym się wykazał, co o nim wiemy, gdzie jest jego grób? W 200. rocznicę jego śmierci Adam Białczak pytał o to znawców tematu: księdza Bernarda Błońskiego i księdza Jacka Wojdę.

Informacja na odwrocie obrazu z wizerunkiem bpa Lewińskiego
 
Dla tych, którzy chcieliby jeszcze doczytać, cytujemy fragment książki ks. Z. Sobolewskiego „Imię Twoje wysławiamy”, wydanej w 2018 przez Wydawnictwo Unitas:

Łukasz Lewiński, pierwszy biskup janowski (1818-1825)

Pierwszym biskupem podlaskim został wskazany przez cara bp Feliks Łukasz in Lewino Lewiński. Przybywający z Prus Królewskich biskup miał duże doświadczenie posługi duszpasterskiej w Kościele.

Feliks Lewiński przyszedł na świat 24 X 1751 r. w rodzinie szlacheckiej. Jego ojcem był Franciszek, a matką Konstancja z Dzięcielskich. Chrzest święty przyjął w kościele parafialnym pw. Św. Marii Magdaleny wStrzepczu na Pomorzu. Zdobył staranne wykształcenie w kolegium jezuitów w Szotlandzie k. Gdańska, 12 IX 1775 r. rozpoczął drogę ku kapłaństwu w seminarium włocławskim. W tamtejszej katedrze, 4 VIII 1776 r. otrzymał święcenia kapłańskie przez posługę bp. Jana Dembowskiego, biskupa pomocniczego. Ks. Lewiński studiował także w Akademii Krakowskiej, zwieńczając naukę tytułem doktora obojga praw.

Po święceniach objął wiele urzędów kościelnych i państwowych w diecezji kujawskiej. W 1783 r. otrzymał tytuł kanonika włocławskiego i kruszwickiego, a w latach 1787-1797 pracował jako kanclerz konsystorza diecezjalnego. Od 1790 r. był dziekanem kapituły włocławskiej. Został proboszczem w Gdańsku (1790 r.) oraz komisarzem cywilno-wojskowym województwa kujawskiego (1791 r.).

Był człowiekiem inteligentnym i szlachetnym. Wszędzie wspierał dzieła charytatywne i patriotyczne. Nadzwyczajne przymioty ducha oraz pobożność zwróciły nań uwagę biskupa diecezjalnego Józefa Rybińskiego, który przedstawił jego osobę jako swego kandydata na biskupa pomocniczego. 13 XI 1793 r. został mianowany sufraganem kujawskim, a 12 IX 1794 r. w Warszawie otrzymał prowizję na biskupa tytularnego Erytrei. Papież Pius VI wydał bullę nominacyjną 29 III 1795 r., co pozwoliło mu na przyjęcie święceń biskupich z rąk bp. Rybińskiego oraz biskupów Iwo Rygowskiego i Mikołaja Dembowskiego. Uroczystość miała miejsce 19 III 1975 r. w Niesułkowie.

Po śmierci bp. Józefa Rybińskiego w 1806 r. został administratorem diecezji kujawskiej. 9 VII 1809 r. władze Księstwa Warszawskiego mianowały go sędzią pokoju w powiecie radziejowskim. Biskup cięszył się ogromnym autorytetem moralnym i duchowym. Był człowiekiem wykształconym, obeznanym w świecie, utrzymującym kontakty z najświatlejszymi umysłami swej epoki, a jednocześnie sprawiedliwym i skromnym. W diecezji kujawskiej ceniono go za troskę o podniesienie poziomu moralnego i duchowego kleru oraz walki ze zeświecczeniem duchownych.

11 VIII 1818 r. ks. Feliks Lewiński otrzymał od Aleksandra I, cara i zarazem króla Królestwa Polskiego nominację na biskupa diecezji janowskiej. Aleksander I upoważnił swego kandydata, by podjął starania o zatwierdzenie tego wyboru u papieża.

Przed akceptacją kandydatury na biskupa ze strony papieża odbywał się podwójny proces informacyjny – jeden w miejscu zamieszkania kandydata, drugi w Rzymie. Według ustaleń Soboru Trydenckiego, należało urzędowe dokumenty wyboru biskupa przesłać nuncjuszowi, który w imieniu papieża miał przeprowadzić proces i zdać relację Ojcu Św. Potem papież zlecał arcybiskupowi metropolicie lub innemu biskupowi prowincji, której biskupstwo obsadzano, by zebrał informacje o kandydacie. Skompletowane dokumenty wysyłano do Rzymu, gdzie kongregacja kardynałów głosowała nad przydatnością kandydata na stolicę biskupią. Gdy ci wyrazili swą zgodę, papież prekonizował czyli ogłaszał nazwisko przyszłego biskupa w okolicznościowej bulli. Od momentu prekonizacji biskup nominat mógł administrować diecezją.

16 XI 1818 r. abp Franciszek Skarbek-Malczewski przeprowadził proces informacyjny „o stanie Kościoła Biskupiego i o życiu i obyczajach biskupa Lewińskiego”. Była to jednak niezręczna sytuacja – gdyż car niedyplomatycznie forsował kandydaturę bp. Lewińskiego. Stolica Apostolska zwlekała z nominacją. W związku z tym bp Wojciech Skarszewski z Lublina przekazał biskupowi nominatowi jurysdykcję zwyczajną i delegowaną obejmującą tereny diecezji podlaskiej, wykrojonej ze swej diecezji.

Biskup nominat przybył po raz pierwszy na Podlasie 7 IX 1818 r. Z powodu braku oficjalnej nominacji papieskiej bp Feliks Lewiński przebywał nadal we Włocławku, a organizację diecezji powierzył ks. kan. Adamowi Kukielowi, proboszczowi parafii św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim.

28 III 1819 r. Pius VII zapoznawszy się z wynikami procesu przeprowadzonego przez abp. Franciszka Malczewskiego uznał nominację pierwszego biskupa janowskiego za narzuconą i niezgodną z prawem, ale zaakceptował ją w drodze wyjątkowej łaski. Oficjalną bullę nominacyjną bp Lewiński otrzymał z datą 3 III 1919 r.
Droga do ingresu w katedrze pw. Świętej Trójcy w Janowie Podl., została otwarta. Ingresy odbył się 9 IX 1819 r. (Ks. J. Pruszkowski podaje datę 8 XI 1818 r.).
Przed biskupem stanęło wiele wyzwań natury materialnej i duchowej. Musiał zatroszczyć się o stworzenie struktur diecezjalnych, zadbać o powołanie do istnienia konsystorza diecezjalnego, seminarium duchownego, sądu biskupiego. Na przeszkodzie stały trudności materialne. Przede wszystkim biskup nie miał odpowiedniego mieszkania dla siebie. Dawny pałac biskupów łuckich znajdował się w opłakanym stanie i wymagał poważnych remontów. Jego ostatnim mieszkańcem był bp Adam Naruszewicz. Po jego śmierci zamek opustoszał i niszczał. Został przejęty przez władze rosyjskie. Zamieszkali w nim urzędnicy ze stadniny koni.

W opłakanym stanie znajdowała się również kolegiata janowska wyznaczona na katedrę. Biskup zamieszkał w gmachu przy katedrze, w dwóch skromnych pokojach. Tutaj umieścił również kurię i pokoje kanonickie. Jednocześnie podjął starania u władz carskich o zwrot pałacu i innych nieruchomości kościelnych w Janowie. Widząc, że nie ma nadziei na skuteczne rewindykowanie swych praw, w 1821 r. zakupił od hrabiego Ledóchowskiego za 135 000 złotych polskich niewielki majątek ziemski w Zakrzu koło Łosic i tam zamieszkał. Z Zakrza przyjeżdżał do Janowa celem załatwiania spraw urzędowych oraz na wielkie święta kościelne. Było to spore utrudnienie w pełnieniu posługi biskupiej.
W 1824 r. bp Feliks Lewiński został reprezentantem Kościoła katolickiego w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z siedzibą w Warszawie. Tutaj dzielnie upominał się o poszanowanie praw Kościoła. Po kilkumiesięcznym pobycie w warszawie biskup wyjechał w swe rodzinne strony. Tutaj rozchorował się. 5 IV 1825 r. zmarł opatrzony świętymi sakramentami w miejscowości Święte. Został pochowany w grobach katedry włocławskiej. Przed śmiercią bp Feliks Lewiński poprosił, aby jego serce wróciło do Janowa Podl. i spoczęło w murach katedry. Do końca wierny miłosierdziu chrześcijańskiemu swój majątek zapisał na potrzeby domu starców i kalek w Janowie Podl. oraz na potrzeby kapituły janowskiej. Pozostawił po sobie wdzięczną pamięć młodej diecezji.

Bp Franciszek Lewiński, bliski krewny zmarłego, sufragan podlaski dedykował mu tablicę w katedrze janowskiej: „Nieśmiertelnej pamięci Feliksowi Łukaszowi na Lewinie Lewińskiemu, swemu bratu odznaczającemu się pobożnością wobec Boga, miłością bliźniego, miłemu Bogu, Kościołowi i wszystkim ludziom”.

Działalność biskupa Feliksa Lewińskiego

Organizator diecezji bp Feliks Lewiński zapisał się w dziejach diecezji jako pasterz wielkiego miłosierdzia. Już w diecezji kujawskiej chętnie wspierał ubogich i potrzebujących oraz osobiście angażował się w dzieła społeczne. Przybywszy do diecezji podlaskiej kontynuował pracę charytatywną, wzywając swych kapłanów i diecezjan do troski o ubogich. 2 V 1819 r. bp ordynariusz stanął na czele nowopowstałego w Siedlcach Towarzystwa Dobroczynności Województwa Podlaskiego. Wspierał go, jako sekretarz ks. Adam Kukiel. Działalność filantropijna Towarzystwa w czasach zaborów była traktowana jako patriotyczny obowiązek każdego świadomego Polaka. Z inicjatywy biskupa wybudowano w Siedlcach szpital pod nazwą „Dom Opieki św. Józefa”.

Bp Lewiński udzielał się również w życiu Kościoła pod zaborami. Był konsekratorem lub współkonsekratorem biskupów: Franciszka Skarbka-Malczewskiego z Warszawy, Jana Pawła Woronicza, sufragana chełmskiego Jana Jerzego Wilczyckiego i Andrzeja Wołłowicza ordynariusza kujawsko-kaliskiego.

Jako biskup podlaski należał do grona senatorów Królestwa Polskiego oraz zasiadał jedną kadencję w sejmie w 1820 r. W 1824 r. brał udział w pracach Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W posłudze biskupiej na Podlasiu wspierał bp. Feliksa jego przyrodni brat Franciszek Lewiński. Był on biskupem pomocniczym janowskim w latach 1826-1854.
Urodził się 12 VIII 1783 r. w Lewinie. Chrzest św. otrzymał w kościele parafialnym w Strzępczu. Pochodził z rodziny Franciszka i Katarzyny z Dzięcielskich. Studiował w Warszawie i we Wrocławiu. Został wyświęcony na kapłana w 1806 r. Pracował w duszpasterstwie parafialnym jako proboszcz parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Swarzewie, św. Dominika w Chodczu, św. Wojciecha w Rogóźnie oraz w parafii pw. Św. Szymona i Judy w Wąbrzeźnie.

Był kanonikiem gremialnym kapituły katedralnej chełmińskiej od 1814 r. i następnie jej dziekanem. Jednak zrezygnował z tej funkcji, gdy jego brat przyrodni Feliks Łukasz Lewiński mianował go w 1825 r. dziekanem kapituły katedralnej janowskiej. W tym samym roku bp Feliks Lewiński poprosił papieża Leona XII o nominację dla Franciszka, swego przyrodniego brata na biskupa pomocniczego. Następny papież Leon XIII rok później – 3 VII 1826 r. ogłosił go biskupem, nadając mu stolicę tytularną w Eleuthropolis w Palestynie.

Ks. Franciszek Lewiński został wyświęcony na biskupa w Lublinie 17 IX 1826 r. Głównym konsekratorem był bp Józef Marcelin Dzięcielski, lubelski biskup diecezjalny, a współkonsekratorami bp Maurycy Mateusz Wojakowski, sufragan lubelski oraz Wincenty Siedlecki z Bełżca.

Biskup pomocniczy rezydował na stałe w Zakrzu i Łosicach. Był w latach 1827-1854 proboszczem parafii św. Zygmunta.

19 IV 1825 r., po śmierci bp. Feliksa Lewińskiego, ordynariusza diecezji kapituła katedralna w Janowie Podlaskim wybrała go na urząd administratora diecezji (1825-1826).