„Xięga poezji idyllicznej” Marii Komornickiej w opracowaniu Barbary Stelingowskiej

27 kwietnia ukazała się w wersji drukowanej twórczość Marii Komornickiej, młodopolskiej poetki, prozaiczki, krytyczki literackiej. „Xięga poezji idyllicznej” to obszerne 550-stronicowe dzieło, opatrzone aparatem krytycznym i posłowiem. Pozycja została opracowana edytorsko przez siedlecką badaczkę dr Barbarę Stelingowską, pracownika Instytutu Językoznawstwa i Literaturoznawstwa Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.

Dr Stelingowska poświęciła dwadzieścia lat swojej pracy naukowej osobie i twórczości Komornickiej. Efektem tych prac jest przepisana w całości z rękopisów autorki „Xięga poezji idyllicznej” powstała w Grabowie w latach 1917-1927.

Maria Komornicka zaliczana jest obok Kazimiery Zawistowskiej, Bronisławy Ostrowskiej czy Maryli Wolskiej do najwybitniejszych polskich poetek przełomu dwóch epok – Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Urodziła się 25 lipca 1876 roku w Grabowie nad Pilicą. Była drugą z siedmiorga dzieci Anny z Dunin-Wąsowiczów i Augustyna Komornickiego. Została wychowana w ziemiańskiej rodzinie i odebrała staranne wykształcenie, najpierw w Grabowie, a od 1889 roku, w Warszawie. Kiedy w wieku szesnastu lat wydrukowała pierwsze opowiadanie w „Gazecie Warszawskiej”, została szybko zauważona przez środowisko artystyczne. Szczególną uwagę zwracano na dojrzałość jej sądów, zmysł krytyczny oraz przenikliwość wypowiedzi. Współpracowała m.in. z Wacławem Nałkowskim, Cezarym Jellentą czy Zenonem Przesmyckim (Miriamem).

W 1894 roku wydała tomik „Szkice”, w skład którego wchodziły cztery opowiadania. Sześć lat później, w roku 1900 ukazały się „Baśnie. Psalmodie”, a rok po nich proza „Czarne płomienie” i niedokończona „Halszka. Powieść współczesna”. W 1902 roku w tomie piątym „Chimery” opublikowane zostały „Biesy”. Komornicka pisała liczne recenzje i artykuły w „Głosie”, „Strumieniu”, „Gazecie Warszawskiej” czy krakowskim „Życiu”.

23 czerwca 1898 r. wyszła za mąż za poetę Jana Lemańskiego. Dwa lata później małżeństwo uległo formalnej separacji. Pierwsze załamanie nerwowe przeżyła w Paryżu w 1903 roku. Dwa lata później, w poznańskim hotelu „Bazar” dokonało się w poetce przeobrażenie psychiczne. Od tej pory jej twórczość ukazywała się pod nazwiskiem Piotr Włast (Odmieniec).

Po wybuchu I wojny światowej zamieszkała w rodzinnym Grabowie, gdzie powstał tom „W Grabowie podczas wojny. Xięga poezji idyllicznej". W tym dziele poetka zamknęła traumatyczny okres samotnego i wyizolowanego życia. Ostatnie lata spędziła w Zakładzie Rodziny Marii w Izabelinie pod Warszawą. Zmarła 8 marca 1949 roku.

Barbara Stelingowska nad wydaniem całości zbioru pracowała od wielu lat. Do tej pory udało się jej przygotować i opracować naukowo trzy edycje będące wyborem wierszy wchodzących w skład Xięgi poezji idyllicznej. Są nimi: Piotr Odmieniec Włast (Marya Komornicka), Xięga poezji idyllicznej. Rzeczy francuskie (Wydawnictwo tChu Warszawa 2011), Modernizm kobiecy” w literaturach słowiańskich (Na przykładzie twórczości Marii Komornickiej i Anny Mar) (Siedlce 2015), Poezja „idylliczna” Marii Komornickiej. Szkic interpretacyjny, tom I (Siedlce 2017) oraz Poezja „idylliczna” Marii Komornickiej. Dialog, idylla, romans, tom II (Siedlce 2019). Niniejsza edycja krytyczna stanowi zwieńczenie prac edytorskich nad dziełem.

Rękopis „W Grabowie podczas wojny. Xięga poezji idyllicznej” oznaczony sygnaturą nr 364 znajduje się w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, na Rynku Starego Miasta w Warszawie. W Bibliotece Narodowej dostępny jest mikrofilm (sygnatura nr 75068) sporządzony 29 kwietnia 1992 roku. Rękopis przetrwał wojenną zawieruchę w stanie nienaruszonym i zgodnie z wolą autorki przechowywany był w parafii grabowieckiej, później zaś u siostry Anieli Komornickiej, która zapisała na marginesie informacje uzupełniające. Obok wierszy napisanych w języku polskim, odnaleźć można kilkanaście utworów w języku francuskim, niemieckim i rosyjskim. W „Uwagach do niniejszej Xięgi” autor zaznacza: „W układzie utworów nie trzymałem się ani chronologii ich powstawania, ani kategorii treści. Przyświecała mi intencja objaśniania ich przez zbliżenie”. Niniejsza edycja – zgodnie z wolą autorki – zachowuje ten porządek oraz strukturalną organizację całego tekstu. Ponadto pozostawienie archaicznego już dziś wyrazu „xięga” zamiast współczesnego „księga” jest działaniem celowym oddającym ducha epoki i stosowanego ówcześnie zapisu językowego. Komornicka w całej Xiędze konsekwentnie stosuje archaiczną dziś formę.

Obecne wydanie ukazało się dzięki staraniom i zaangażowaniu całego rodu Komornickich, który sfinansował tę publikację. Katarzyna Komornicka-Zawierucha, krakowska malarka umieściła w tomie swoje obrazy i przygotowała okładkę. „Xięga” została opublikowana w Warszawie, w drukarni KeraDruk, a wydawcą jest Fundusz Lokalny Masywu Śnieżnika.

Maria Komornicka „Xięga poezji idyllicznej”, opracowanie naukowe rękopisu, aparat krytyczny i posłowie Barbara Stelingowska, Warszawa 2023, ISBN 978-83-955303-1-9, 550 ss.