Po klęsce wrześniowej drużyna starszych harcerzy z Radzynia Podlaskiego, pod komendą harcmistrza Michała Stefana Lisowskiego, zorganizowała się do działania w podziemiu już w jesieni 1939 roku. W tej grupie znalazł się konfident gestapo niejaki Czachowski, uczeń gimnazjum radzyńskiego, mieszkający na stacji kolejowej Bedlno (dziś stacja kolejowa Radzyń Podlaski). Wydał on kolegów w ręce gestapo, które w czerwcu 1940 r. aresztowało Lisowskiego i grupę harcerzy z Radzynia i okolic oraz z Łukowa. Jeden z harcerzy, drużynowy Makosz w czasie aresztowania kolegów schronił się właśnie u Czachowskiego. Ten sprowadził gestapo i Makosz również dostał się w ręce Niemców. Po kilkunastu dniach cała grupa została rozstrzelana w lesie wsi Sitno, a mogiła zrównana z ziemią.
Nazwiska ofiar zostały jednak ustalone. Wydostał je z kartoteki gestapo, ryzykując życie w przypadku odkrycia tego przez Niemców, polski policjant powołany (wraz z całą tzw. granatową policją) do służby. Nazwiska zamordowanych zakopał w butelce, a po wyzwoleniu zawiadomił PCK, niektóre rodziny oraz hufcowego harcerzy, udzielając zarazem informacji o przebiegu egzekucji, był bowiem wyznaczony do eskortowania skazanych.
Ów policjant nie znał osób jakie eskortowano, ani nie wiedział, że są oni wiezieni na rozstrzelanie. Nie przypuszczano, że jadą na śmierć, była to pierwsza egzekucja. Wydawało się, że samochód kieruje się do Łukowa. Buda ciężarówki była szczelnie zasłonięta. W momencie gdy samochód skręcił w stronę Kocka, na drogę wówczas drugorzędną, eskortujący domyślił się, że będzie to egzekucja. Po przybyciu na miejsce Niemcy polecili policjantowi pozostać w samochodzie, sami zaś wyprowadzili skazanych do wykopanego w pobliżu dołu. Jako pierwszy został rozstrzelany hm. Michał Stefan Lisowski.
Na skutek otrzymanej informacji rodziny otoczyły miejsce opieką, a komenda hufca harcerskiego porozumiała się z pełnomocnikiem PCK, dr Stanisławem Gruszeckim w sprawie ekshumacji.
Policjant, który dostarczył informacji, został przez były Urząd Bezpieczeństwa aresztowany i przetrzymany przez kilka miesięcy w więzieniu w Białej Podlaskiej jako podejrzany o wysługiwanie się Niemcom na szkodę narodu polskiego. Wobec braku jakichkolwiek konkretnych zarzutów i wobec szczególnie przychylnej opinii społeczeństwa o jego postawie w czasie okupacji został wyrokiem sądu uwolniony.
Jesienią 1946 r. dokonano ekshumacji zamordowanych. Zawiadomiono rodziny i przy manifestacyjnym udziale społeczeństwa, w obecności władz partii (PPR) i administracji państwowej, Komendy Chorągwi Lubelskiej Harcerstwa, przeniesiono zwłoki na cmentarz parafialny w Radzyniu Podlaskim, a miejsce stracenia oznaczono i otoczono opieką.
.jpg)
Tekst: Robert Mazurek
Fot. Robert Mazurek
[MSz]
Maj 2024
